မႈံျပာရီမုုိင္း တုုိင္းျမန္မာျပည္ လင္းလက္တဲ့ၾကယ္စင္တန္း မပြင့္လမ္းမွီ အေရာင္ၿဖိဳးၿဖိဳးဖ်က္ဖ်က္ မထြက္ႏုုိင္ေသးရွာ ပုုဇြန္ဆီေရာင္ ေကာင္းကင္က ႏုုတ္ဆက္မည့္ ညၿငိမ္းခ်ိန္အခါ သမရ မေရာင္ခင္ မွန္ကင္းေတာင္ေလအေ၀့ ေၾကးငွက္တအုုပ္က လန္႔ကာပ်ံ မဟာေနမင္း ေၾကာခုုိင္းမည္ျပဳစဥ္ ၀န္းသုုိ ေဟာနန္းဦးသုုိ႔ ျဖာကက် ႏုုတ္ဆက္သည့္ ေနမင္းအလွ လုုပ္လုုပ္ရြရြလူမ်ားသြားလာမရွိ၊ အခ်ိန္က
AD-18886 ျမန္မာသကၠရာဇ္ ၁၂၄၇ ခုု တန္ေဆာင္မုုန္းလျပည့္ေက်ာ္ ၆ ရက္ (၁၇=၁၁ =၁၈၈၅) ေသာၾကာေန႔ည (၅) နာရီခြဲခန့္ အခ်ိန္ သွ်မ္းလုုိ ၀မ္းေဆဟုုေခၚေသာ ( ၀န္းသုုိၿမိဳ႕) သည္၊ တိတ္ဆိတ္ ၿငိမ္သက္လ်က္ရွိသည္။ ၿမိဳ႕သူၿမိဳ႕သားမ်ားမွာ ေနအိမ္တြင္းသုုိ႔၀င္၍ တံခါးမ်ားကုုိ လုုံၿခဳံစြာပိတ္ဆုုိ႕သူသူငါငါ တီးတုုိးေဆြးေႏြးတုုိင္ပင္လ်က္ရွိၾကသည္။ မိန္လဲ့လဲ့ ဆီမီေရာင္မ်ားႏွင့္ မၿပီ၀ိုုးတ၀ါးတား လေရာင္ၾကား မွာေတာ့ ကင္းေစာင့္တပ္သားမ်ား၏ သြားလာလႈပ္ရွားသံ၊ အခ်က္ေပးသံႏွင့္ ေလခၽြန္သံမ်ားကုုိ မ်ားႏွင့္ ၿမိဳ႕ေတာ္ ဘုုန္းေတာ္ႀကီးေက်ာင္းမွ ေခြမ်ား၏ ရွည္လ်ားေသာ အူသံမ်ားကုုိလည္းၾကားေနရေပသည္။
ေစာ္ဘြားႀကီး စ၀္ေအာင္ျမတ္သည္ မႏုုႆသာလူသားတုုိ႔ သိသင့္သိအပ္ေသာ ေဗဒင္က်မ္း၊ ေဆးက်မ္း၊ တိတ္နိမိတ္တိတၱဳံက်မ္း စသည္တုုိ႔ကုုိလည္း ေလ့လာထားသူျဖစ္သည္။ မႏၱေလး ေနျပည္ေတာ္မွ ေလာေလာဆယ္ ေရာက္ရွိေနေသာ တပ္လွန္႔အမိန္႕စာႏွင့္ စပ္လ်ဥ္း၍ တုုိင္းေရးျပည္ေရးကုုိ ေတြးေတာ စဥ္းစားလ်က္ရွိေနေပသည္။
ေစာ္ဘြားႀကီး စ၀္ေအာင္ျမတ္သည္ ထုုိသုုိ႕ ထူးျခားမႈျဖစ္စဥ္ မ်ားေၾကာင့္ တုုိင္းျပည္ႀကီးသည္ အႏၱရယ္ တခုုခုုႏွင့္ႀကဳံရေတာ့ မည္ဟုု တထစ္ခ်ယုုံၾကည္ခဲ့ေလသည္။ သုုံးရက္ခန္႕ၾကာေသာအခါ ေနျပည္ေတာ္သုုိ႔ ေစလြတ္ထားေသာ အေထာက္ေသာ္မ်ားသည္ ၀န္းသုုိၿမိဳ႕သုုိ႕ ဆုုိက္ေရာက္လာသည္။ အေထာက္ေတာ္မ်ားသည္ ငယ္ထိပ္ကုုိေျမြေပါက္ ခံရသကဲ့သုုိ႔ ထိတ္ထိတ္ပ်ာပ်ာျဖစ္ေနၾကသည္။
ထုုိစဥ္ေစာ္ဘြားႀကီး စ၀္ေအာင္ျမတ္ႏွင့္တကြ အမတ္ခ်ဳပ္၊ အမတ္ေထာက္၊ စေသာ ပုုဂၢိဳလ္မ်ားသည္ အေထာက္ေတာ္မ်ား၏ အေျခအေနကုုိ အကဲခတ္လ်က္ ေထာက္ေတာ္မ်ား ေလ်ာက္တင္သံကုုိ အထူးအာရုုံစုုိက္ေနၾကသည္။
ေထာက္ေတာ္တစ္ဦးက အရွင္ႏွစ္ပါးကုုိ ကုုလားျဖဴေတြ ဖမ္းယူသြားပါၿပီဘုုရား ဟုုေလွ်ာက္ထားလုုိက္ရာ ဟင္ ဟူေသာ သံၿပိဳင္ႀကီးထြက္ေပၚလာၿပီးေနာက္ ေဟာ္နန္းတခုုလုုံး တိတ္ဆိတ္ၿငိမ္သက္ သြားေလသည္။
ေစာ္ဘြားႀကီးဦးေအာင္ျမတ္၏ မ်က္နာသည္ ခ်က္ျခင္းညိဳးေရာ္လာၿပီး မၾကာမွီ နီျမန္း၍ တင္းမာလာျပန္သည္ ထလုုိက္ထိုုင္လုုိက္ လမ္းေလွ်ာက္ျဖင့္ ငါတုုိ႔သမ်ဳိးသားလုုံး ကၽြန္ျဖစ္ ကုုန္ၿပီဟုု ႏႈတ္မွလည္း အႀကိမ္ႀကိမ္ ေရရြတ္ေနေပေတာ့သည္။ ေနာက္မ်ားမၾကာမွီ ေစာ္ဘြားႀကီးစ၀္ေအာင္ျမတ္သည္ ျမန္မာ့ထီးနန္းပ်က္သုုဥ္းရျခင္းႏွင့္ စပ္လ်ဥ္း၍ ေရႊမႈးႏွင့္ ေရႊ၀န္သုုိ႕ ထံမွလည္းေကာင္း၊ ၿမိဳ႕သူႀကီးႏွင့္ ၿမိဳ႕၀န္သုုိ႕ ထံမွလည္းေကာင္း အခ်ဳိ႕ေသာ မင္းညီမင္းသားတုုိ႔ ထံမွရရွိေသာ သတင္းမ်ားကုုိ စုုစည္းလုုိက္ေသာအခါ အျဖစ္ပ်က္မွန္ကုုိ သိရွိနားလည္ ခဲ့ပါသည္။ ျမန္မာေတြစည္းကမ္းေဖါက္လုုိ႕ ထီးနန္းေပ်ာက္ခဲ့ရပုုံကုုိ သိရွိခဲ့ေလေတာ့သည္။
ေစာ္ဘြားႀကီး စ၀္ေအာင္ျမတ္သည္ သံဓိဌာန္မွာ ျမန္မာဘုုရင္ႏွင့္ နန္းေနျပည္ေတာ္ကုုိ အဂၤလိပ္တုုိ႕ လြယ္လင့္တကူ သိမ္းပုုိက္ခဲ့ေသာညားလည္း မိမိနယ္ေျမသုုိ႔ က်ဳးေက်ာ္၀င္ေရာက္လာမည္ နယ္ခ်ဲ႕ အဂၤလိပ္တပ္မ်ားကုုိ တားဆီးကာကြယ္ရန္မွတပါး အျခားနည္းလမ္းမရွိဟုု ယူဆထားသူျဖစ္သည္။
ထုုိအခ်ိန္မွစ၍ ေစာ္ဘြားႀကီးစ၀္ေအာင္ျမတ္သည္ နယ္ခ်ဲ႕ ကုုိလုုိနီ အဂၤလိပ္မ်ား က်ဳးေက်ာ္စစ္ ၀င္ေရာက္လာလွ်င္ အသင့္ရွိေစရန္ ျပင္ေလေတာ့သည္။ အားထားယုုံၾကည္ေလာက္ေသာ ေရႊမႈးႀကီးမ်ား ခန္႕ထားျခင္း၊ ဘြဲ႕အမည္ႏွင့္ အေဆာင္အေရာင္းမ်ား အပ္ႏွင္းခ်ီးျမင့္ျခင္း၊ စစ္သား၊ လက္နက္၊ စစ္ရိကၡာ စုုေဆာင္းျဖင္း စသည္တုုိ႕ကုုိ ျပဳလုုပ္ေၾကာင္းေတြ႕ရသည္။
သီေပါမင္းလက္ထက္ ၁၂၄၅ ခုုႏွစ္တြင္ မႈေရႊအေရွ႕ေၾကာင္းႏွင့္ ေရႊအလယ္ေၾကာင္းတုုိ႔သည္ ေရႊ၀င္းေတာ္မႈး ရသနာသိဃၤၿမိဳ႕၀င္ရဲဘက္ ျမင္း၀န္သတုုိးမင္းႀကီး မဟာမင္းေခါင္ရာဇာ အုုပ္ခ်ဳပ္ေသာ န၀မဌာနရတနာသိဃၤ ခရုုိင္တြင္ပါ၀င္ခဲ့ေသာ မိမိပုုိင္နယ္ေျမမ်ားမွ လက္ရုုံးရည္ႏွင့္ ျပည့္စုုံသူ ယုုံၾကည္စိတ္ခ်ရသူ ေရႊမႈး၊ ၿမိဳ႕၀န္ ရြာသူႀကီး စသည္တုုိ႔ကုုိ လူေဟာင္းမ်ားေနရာတြင္ အစားထုုိးခန္႔ထားခဲ့ေၾကာင္းေတြ႔ရသည္။
မဟာရာဇဗ်ကၡပူရတုုိင္း ၀န္းသုုိၿမိဳ႕သခင္ အရွင္ေစာ္ဘြားႀကီး ဘုုရားေမာရိယ မဟာ၀ံသသီရိသုုဓမၼရာဇာ အမိန္႔ေတာ္ရွိသည္၊ ဟူေသာလက္ေရးမႈျဖင့္ပါသည္။ မဟာ၀ံသသီရိသုုဓမၼရာဇာ ဟူေသာ အဓိပါယ္မွာ ျမင့္ျမတ္ေသာ ေနမ်ဳိးႏြယ္မွဆင္းသက္ေသာ က်က္သေရမဂၤလာ အေပါင္းႏွင့္ ျပည့္စုုံသည့္ တရားေစာင့္ေသာမင္း ဟုုဆုုိလုုိသည္။
မဟာရာဇာဗ်ကၡ ဟူေသာ အဓိပါယ္မွာ ဗ်ဂႅ မွာ က်ားဟူဆုုိလုုိသည္။ ၀န္းသုုိၿမိဳ႕ကုုိ ေရွးယခင္က ဗ်ဂႅပူရတုုိင္း၊ ဗ်ဂႅနဂရတုုိင္း၊ ဟူလည္းေကာင္းေခၚဆုုိၾကသည္။ မဟာရာဇဗ်ဂႅပူရ ဟူသည္မွာ က်ားတုုိင္းကုုိ အုုပ္စုုိးေသာမႈေသာ ပေဒရာဇ္မင္းျမတ္ဟုု အဓိပါယ္ရသည္။ ဤသုုိ႔အားျဖင့္ ထုုိေဒသတြင္ ေနထုုိင္ခဲ့ၾက သူမ်ားသည္ သွ်မ္းမ်ဳိးႏြယ္ က်ားဘြဲ႕ခန္ယူသူမ်ား သွ်မ္းမ်ားသာျဖစ္ေၾကာင္း သမုုိင္းခုုိင္လုုံေလသည္။
၁၂၄၇ ခုုႏွစ္ နတ္ေတာ္လဆန္း ၁၃ ရက္ စေနေန႔ ေနာင္ေကာ္ႀကီးေက်းရြာ အုုပ္စုု နယ္ေျမမ်ားကုုိ ငထြန္းစကုုိ ေရြမႈႀကီးခန္႔ေတာ္မႈသည္။ ဆက္လက္၍ စ၀္ေအာင္ျမတ္သည္ မက္ေတာင္ ၅ ရြာေရႊမႈး ဦးေပါအိအားလည္းေကာင္၊ ေခါက္စင္းေရႊမႈး ဦးေရႊသဲ၊ ေနာက္ေကာ္ႀကီးေရႊမႈး ဦးထြန္းစ သုုိ႔အား စာခၽြန္ေတာ္မ်ား ေပးအပ္၍ အသိမွတ္ျပဳခန္႕အပ္ေလသည္။၁၂၄၇ ခုုႏွစ္ တပုုိ႔တြဲ လျပည့္ေက်ာ္ (၃) ရက္ေန႔တြင္ စက္ေတာေက်းရြာမွ ငသာေကာင္းအား ေရႊမႈးခံအပ္စာခၽြန္လြာပါရွိသည္။ ေရႊအလယ္ေၾကာင္းရွိ စိမ္းနန္း၊ အင္းတုုိင္း၊ ေနာင္ေကာက္ႀကီး၊ ေနာင္ေကာက္ဆယ္ရြာ၊ ေခါက္စင္း အစရွိေသာ နယ္ေျမမ်ားအား ေရႊမႈးႀကီးမ်ားနည္းတူ ဘြဲ႕၊ ေနအိမ္၊ ထီး၊ ျမင္း၊ အစီးအနင္းစေသာ အေဆာင္အေယာင္မ်ားပါ ခ်ီးျမင့္ခဲ့ေလသည္။
စ၀္ေအာင္ျမတ္သည္ ၀န္းသုုိ၊ ပင္လယ္ဘူး၊ ဗန္းေမာက္ အစရွိေသာ နယ္ေျမမ်ားအား အဂၤလိပ္နယ္ခ်ဲ႕ မ်ားအား ဆန္႔က်င္ေတာ္လွန္ရန္ အမာခံ နယ္ေျမအျဖစ္ သတ္မွတ္စည္းရုုံးခဲ့ေလသည္။ ထုုိမွတဖန္ ၀န္းသုုိၿမိဳ႕မ ခုုရုုိ္င္၊ ေျမနီခရုုိင္၊ ဗန္းေမာက္ခရုုိင္၊ မန္ေလာင္ခုုရုုိင္ႏွင့္ ပင္လယ္ဘူးခရုုိင္ဟူ၍ ငါးခရုုိင္ခြဲကာ အသင့္ အေနထားရွိေအာင္ ျပင္ဆင္ထားခဲ့သည္။ စ၀္ေအာင္ျမတ္၏ မ်ဳိးတပ္မ်ားတြင္ သွ်မ္းနီအမ်ဳိးသား ျဖစ္ၾကေသာ ဒသခံသွ်မ္းမ်ား တုုိင္းကတူး၊ တုုိင္းကနန္းစသည့္ ကၽြႏုု္ပ္တုုိ႔ ဘုုိးေဘးမ်ား ပါ၀င္သက္ခဲ့ေသာ သမုုိင္း၀င္ နယ္ခ်ဲ႕ ဆန္႕က်င္ေရးပင္ျဖစ္သည္။ နယ္ခ်ဲ႕ဆန္႕ေရး ျပန္လည္တုုိက္ခုုိက္သိမ္းပုုိက္ေရးအတြက္ စီစဥ္ခဲ့ၾကပုုံကုုိ ပုုရပုုိက္မ်ားျဖင့္ေရးမွတ္ မွတ္တမ္းတင္ခဲ့ၾကပုုံမ်ားလည္း ယေန႔တုုိင္သမုုိင္း မ႑ိုဳင္အျဖစ္ ရွိေနခဲ့သည္။
၀န္းသုုိေစာ္ဘြား စ၀္ေအာင္ျမတ္ႏွင့္ မုုိးေကာင္းၿမိဳ႕၀န္ စ၀္ဘုုိးေစာ ေခၚ ဗုုိလ္ဘုုိးေစာသည္ သွ်မ္းနီအမ်ဳိးသားမ်ား ျဖစ္ၾကသလုုိ သွ်မ္း၊ ဗမာ၊ ကခ်င္စသည့္ အထက္ျမန္မာျပည္ေျမာက္ပုုိင္း တုုိင္းရသားတုုိ႔၏ သမုုိင္းအထင္ကရ ေခါင္းေဆာင္ႀကီး မ်ားလည္းျဖစ္ၾကသည္။ ၀မ္းနည္းဘြယ္ေကာင္းသည္မွာ ထုုိသမုုိင္းအထင္ကရ မ်ား၏ မွတ္တမ္းမ်ားကုုိ တပ္မေတာ္ေမာကြန္းတုုိက္ စာအုုပ္မွ မုုိးေကာင္းၿမိဳ႕၀န္ ဗုုိလ္ဘုုိးေစာအား ဗမာလူမ်ဳိးဟုု ( မွားယြင္းစြာလား သမင္သကာလာေတာ့မေျပာတတ္ပါ ) ေရးသားေဖၚျပျခင္းသည္ ကၽြႏုု္ပ္တုုိ႔သွ်မ္းနီလူမ်ဳိးမ်ားအား ေစာ္ကားလုုိက္ျခင္းပင္ျဖစ္သည္။ ကၽြႏုု္ပ္တုုိ႔သည္ ဗမာကုုိမုုန္းတီလုုိ႔မဟုုတ္ပါ ဗလူမ်ဳိးသည္လည္း တုုိင္းရင္းသားပင္ျဖစ္သည္၊ တကယ္ေတာ့ ထုုိေခတ္ထုုိအခ်ိန္က ထုုိေဒသသည္ သွ်မ္းစကားပဲေျပာၾကပါသည္။ လင္းသင့္၍ ဗိုုလ္ဘုုိးေစာ၏သား သတုုိးသုုဓမ သီရိပ်ံခ်ီ ဦးဘုုိးခ်ဳံ ၏ သား ဦးဘေတာင္ ဦးဘေတာင္၏ သားသမီးမ်ားသည္ ၀ါ၀ါေတာင္ ေအးေအးေတာင္ စုုိင္းသီဟ ( ေတာင္ဟူေသာ စကားသည္ လိပ္ဟုု သွ်မ္းလုုိေခၚျခင္းျဖစ္သည္) ကၽြႏုု္ပ္တုုိ႔သည္ ဗမာလူမ်ဳိးမ်ားမဟုုတ္ပါ လြတ္လပ္ေရးရၿပီးကာမွ ျပည္နယ္မ်ားခြဲျခားသတ္မွတ္ခ်ိန္ ကခ်င္ျပည္နယ္ထဲ ထည့္သြင္းျခင္း စစ္ကုုိင္းတုုိင္းထဲ ဖယ့္ထုုတ္ျခင္း ခံရရွာေသာ ေခတ္တေခတ္ရဲ႕ အပယ္ခံဘ၀မွာ လူမ်ဳိးေပ်ာက္မတတ္ အခြင့္အေရး ရႈံးခဲ့သူမ်ားျဖစ္သည္။
က်ေနာ္တုုိ႔သွ်မ္းနီလူမ်ဳိးမ်ားျဖစ္သည္ သွ်မ္းနီသည္ စစ္တုုိက္ေသာသွ်မ္းျဖစ္ေသာေၾကာင့္ သွ်မ္းစစ္တုုိက္ရာ တြင္ ရဲရင့္သည္နီျမန္းေသာေသြးရွိသူမ်ားဟုု သွ်မ္းလုုိ တုုိင္းလ်ဲန္ဟုုေခၚဆုုိရာ ျမန္မာလုုိ သွ်မ္းနီဟုု ေခၚျခင္းျဖစ္သည္။ က်ေနာ္တုုိ႔လူမ်ဳိးသည္ ျမန္မာျပည္မွာ ဘုုရင္အျဖစ္လည္း အုုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့ဘူးသည္ ေစာ္ဘြားအျဖစ္ႏွင့္လည္းေနခဲ့သည္။ နယ္ခ်ဲ႕ဆန္႔က်င္ေရးႏွင့္ ျမန္မာ့လြတ္လပ္ေရး တုုိက္ပြဲကာလ မ်ားတြင္ အသက္ေပါင္း မ်ားစြာ စေတးခဲ့ေသာ လူမ်ဳိးမ်ားျဖစ္သည့္အေလွ်ာက္ လြတ္လပ္ေရးရေသာအခါ ထုုိလူမ်ဳိးမ်ားသည္ ျပည္နယ္ မေျပာႏွင့္ ကုုိယ့္ကုုိကုုိယ္ သွ်မ္းဟုုႏုုိင္ငံသားစီစစ္ေရးကဒ္ျပား တြင္ထဲ့ခြင့္မရွိေအာင္ အခြင့္ေရးမ်ား ဆုုံးရႈံးခဲ့ရေပသည္။ မွတ္ပုုံတင္ပဒ္ျပားတြင္ သွ်မ္းဗမာဟုုထဲသြင္းေဖၚရာ ၁၉၉၃ ခုုႏွစ္တြင္ ဗမာဟုုပင္ ေရးသားေဖၚျပျခင္းခံခဲရေပသည္။ ပညတ္သြားရာဓါတ္သက္ပါ ဆုုိသလုုိေနာင္မ်ဳိးဆက္မ်ားသည္ မိမိဘာသာ သွ်မ္းစကားမ်ား ေျပာဆုုိမႈ မရွိသေလာက္ပင္ျဖစ္သည္။
ေစာ္ဘြားစ၀္ေအာင္ျမတ္၏ တပ္ေပါင္းစုု ႏွင့္တန္႔ဆည္ၿမိဳ႕ရွိ နယ္ခ်ဲ႕ အဂၤလိပ္တုုိ႔၏ ၿမိဳ႕ေစာင္တပ္တုုိ႔ တုုိက္ခုုိက္ၾကေသာ တုုိက္ပြဲမွာ သမုုိင္းျမဳပ္ကြက္ျဖစ္လ်က္ လြန္လူသိနည္းလွသည္။
ကတၱီပါ ဖိနပ္စီး ေရႊထီးလည္းေစာင့္ခဲ့ဘူးသည္ အပုုိင္း (၂) ၀န္းသုုိေစာ္ဘြား ဥအေၾကာင္းႏွင့္ အဂၤလိပ္ဆန္႕က်င္ေရးတုုိက္ပြဲမ်ားအေၾကာင္းေဖၚျပပါဦးမည္။ ...ေလးစားစြာျဖင့္ က်ားေပါင္
